کد مطلب:317029 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:300
اولاد و اعقاب حضرت عباس
همان گونه كه ذكر شد، تمام كتب تاریخی، روی هم رفته، شش فرزند را به حضرت عباس علیه السلام نسبت می دهند، یك دختر كه نامش را هم ذكر نكرده اند و پنج پسر به نامهای فضل، عبیدالله، محمد، قاسم و حسن. بعضی از منابع پسری دیگر به نام عبدالله را نیز برای حضرت عباس علیه السلام نقل كرده اند. همان گونه كه بیان شد آنچه كه مسلم است این است كه فضل و عبیدالله فرزندان حضرت عباس علیه السلام می باشند. اما در مورد چهار نفر یا پنج نفر باقی مانده، هم در اصل وجودشان و هم در نسبتشان به حضرت عباس علیه السلام شك و تردید فراوانی وجود دارد. تا جائی كه خیلی از منابع تاریخی با قاطعیت تمام ذكر كرده اند كه حضرت عباس علیه السلام فقط دارای دو پسر به نامهای فضل و عبیدالله، بوده است و فرزند دیگری نداشته است.
با وجود همه این نقل های متفاوت، بر خود لازم می دانم كه قبل از بیان دیدگاه چند مؤلف محترم، بار دیگر بصورت كلی اما مختصر، فرزندان یقینی و احتمالی حضرت عباس علیه السلام را نام برده و در پایان، یك جمع بندی نهایی داشته باشم. حاصل جمع تمام نقل ها با تمام تفاوتهایشان این است كه حضرت عباس علیه السلام دارای شش فرزند پسر و یك فرزند دختر بوده است، كه عبارتند از:
1 و 2 فضل و عبیدالله كه مادرشان لبابه بوده است.
3. حسن كه مادرش ام ولد (نوعی كنیز) بوده است.
4. قاسم كه در بعضی نقلها آمده ولی ثابت نشده است.
[ صفحه 93]
5 و 6 محمد و عبدالله كه به گفته ی مورخان در كربلا به شهادت رسیده اند. و اتفاقا در بعضی از مقاتل نام این دو بزرگوار با عنوان «محمد بن العباس بن علی» و «عبدالله بن العباس بن علی» در لیست شهدای كربلا از بنی هاشم، آمده است.
7. دختری كه حتی نام او را هم ذكر نكرده اند.
جمع بندی نهایی: در مورد قاسم و حسن و این یك دختر، مدرك و منبع قابل اعتناء و اعتمادی در كار نیست. در مورد محمد و عبدالله هم باید بگویم كه درست است كه همه منابع تاریخی به آنها اشاره نكرده اند، ولی همین كه بعضی از منابع و مقاتل نامی از آنها برده اند و اسامی شریفشان نیز طبق بعضی از مقاتل در لیست شهداء كربلا وجود دارد، احتمال قوی می دهیم كه محمد و عبدالله نیز پسران حضرت عباس بوده اند: اما چون مجرد بوده و در كربلا هم به شهادت رسیده اند و نسلی از آن ها باقی نمانده است، خیلی از مورخان و مؤلفان تصور كرده اند كه حضرت عباس علیه السلام فقط دارای دو پسر به نامهای فضل و عبیدالله بوده است. چون همین دو پسر هستند كه بعد از شهادت حضرت عباس علیه السلام زنده مانده اند. و الله العالم!!!
برای تحقیق بیشتر می توانید به منابع مفصل از جمله «چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس علیه السلام تألیف، علی ربانی خلخالی، ج اول ص 122 و 251 مراجعه كنید.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی (ره) در جلد اول منتهی الآمال، ص 356 در مورد اولاد ابوالفضل العباس علیه السلام چنین آورده اند:
[ صفحه 94]
«حضرت عباس بن امیرالمؤمنین علیه السلام عقبش از پسرش عبیدالله است و عقب عبیدالله منتهی می شود به پسرش حسن بن عبیدالله و حسن اعقابش از پنج پسر است:
1- عبیدالله كه قاضی حرمین و امیر مكه و مدینه بوده،
2- عباس خطیب فصیح،
3- حمزة الاكبر،
4- ابراهیم جردقه،
5- فضل
اما فضل بن حسن بن عبیدالله پس او مردی بوده فصیح و زبان آور شدید الدین، عظیم الشجاعه و عقب آورد از سه پسر: جعفر، عباس اكبر، و محمد، و از اولاد محمد بن فضل است، ابوالعباس فضل بن محمد خطیب شاعر كه مرثیه و اشعاری در مورد جدش حضرت عباس علیه السلام سروده است. خود این فضل هم دارای ولدی بوده است.
و اما ابراهیم جردقه پس او از فقهاء و ادباء، و از زهاد است و عقبش از سه پسر است: حسن، محمد و علی. علی بن ابراهیم جردقه، پس او یكی از اسخیاء بنی هاشم است و صاحب جاه بود. وفات كرد سنه ی دویست و شصت و چهار هجری قمری و او را نوزده ولد بوده كه یكی از ایشان است عبیدالله بن علی بن ابراهیم جردقه....
و اما حمزة بن الحسن بن عبیدالله بن عباس (حمزة الاكبر) مكنی به ابوالقاسم است و شبیه بوده به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام... و از اولاد او است محمد بن علی حمزه نزیل بصره كه روایت
[ صفحه 95]
كرده حدیث از حضرت امام رضا علیه السلام و غیر آن حضرت، و مردی عالم و شاعر بوده است....
و اما عباس بن الحسن بن عبیدالله بن العباس (عباس خطیب) كنیتش ابوالفضل است، خطیبی فصیح و شاعری بلیغ بوده است...
و اما عبیدالله بن حسن بن عبیدالله بن العباس علیه السلام (قاضی حرمین و امیر مكه و مدینه) قاضی قضاة حرمین، پس از اولاد او است بنوهارون بن داود بن الحسین بن علی،... و هم از اولاد او است قاسم بن عبدالله بن الحسن بن عبیدالله....»
در كتاب «زندگانی امیرالمؤمنین علیه السلام»، ص 775 و نیز زندگانی «امام حسین علیه السلام» ص 506 كه هر دو كتاب تألیف مؤلف محترم سید هاشم رسولی محلاتی می باشند، تحت عنوان «فرزندان ابوالفضل علیه السلام» چنین آمده است:
«آنچه از مجموع مطالب تاریخی به دست می آید این است كه حضرت اباالفضل علیه السلام دو پسر داشت به نامهای عبیدالله و فضل، و مادرشان لبابه دختر عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب بوده است. و چون فضل اولادی نیاورد، اعقاب حضرت اباالفضل علیه السلام از عبیدالله به جای مانده و عبیدالله بن عباس نیز، كه خود از دانشمندان زمان خویش بود، دو پسر داشت به نام عبدالله و حسن. و چون عبدالله نیز فرزندی نداشت، اعقاب آن حضرت علیه السلام از حسن بن عبیدالله به جای ماند. در میان فرزندان حسن بن عبیدالله بن عباس علیه السلام دانشمندان و محدثین بسیاری در اسلام آمده كه نامشان در تاریخ ثبت شده است،
[ صفحه 96]
مانند: عباس بن حسن بن عبیدالله بن عباس بن امیرالمؤمنین علی علیه السلام، كه به گفته ی خطیب بغدادی در زمان هارون به بغداد آمد، و هارون مقدم او را گرامی داشت، و پس از هارون، مأمون نیز او را اكرام كرد.
خطیب بغدادی گفته است وی فاضل و شاعری فصیح بود و علویان عقیده داشتند كه او از زبردست ترین شاعران میان فرزندان ابوطالب بوده است. در كتاب «عمدة الطالب» آمده كه عباس بن حسن بن عبیدالله، بزرگترین فرزندان پدر بود، و از سادات جلیل القدر بوده و بخاری گفته است: در میان بنی هاشم مردی را تیز زبان تر از وی ندیدم. بنا به گفته ی صاحب «منتخب التواریخ» از فرزندان حسن بن عبیدالله، جعفر بن فضل بن حسن بن عبیدالله است كه ملقب به غریب بوده و آرامگاهش در شیراز و مشهور به سید حاجی غریب می باشد.
یكی دیگر از فرزندان آن حضرت، عبیدالله بن علی بن ابراهیم بن حسن بن عبیدالله بن عباس علیه السلام است كه به گفته ی زبیر بن بكار، دانشمند و فاضل و سخاوتمند بوده است، و دنیای روزگار خود را گردش كرده و كتابی در فقه اهل بیت جمع آوری كرده است و نامش را جعفریه نهاده است. وی در پایان به مصر سفر كرد و در سال 312 ه. ق در همان جا وفات یافت.
از فرزندان دیگر آن جناب، ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن حسن بن عبیدالله است كه به گفته ی صاحب «منتخب التواریخ» در قزوین
[ صفحه 97]
كشته شد و مدفنش نیز ظاهرا در این شهر می باشد.
و از دیگر فرزندان آن حضرت، می توان حمزة بن قاسم بن علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله را نام برد كه قبرش در نزدیكی حله است.»
و نیز، كتاب جامع و كامل «چهره ی درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس علیه السلام»، تألیف مؤلف محترم علی ربانی خلخالی، در جلد اول، ص 123 بحثی دارد تحت عنوان «اعقاب حضرت بنی هاشم علیه السلام»، كه گر چه اندكی تكرار به نظر می آید، ولی به خاطر دسته بندی خوبی كه دارد بار دیگر به اولاد و اعقاب حضرت عباس علیه السلام اشاره می كنیم. در این كتاب چنین به چشم می خورد:
«چنان كه گفتیم، نسل حضرت عباس علیه السلام از طریق پسرش عبیدالله و نسل عبیدالله نیز از طریق فرزند وی حسن بن عبیدالله امتداد یافته است، همان گونه كه تبار حسن نیز از طریق پنج پسرش: فضل، ابراهیم جردقه، حمزة الاكبر، عباس و عبدالله، جریان یافته است؛ كه ذیلا به توضیحاتی در باب هر یك می پردازیم:
با وجود همه این نقل های متفاوت، بر خود لازم می دانم كه قبل از بیان دیدگاه چند مؤلف محترم، بار دیگر بصورت كلی اما مختصر، فرزندان یقینی و احتمالی حضرت عباس علیه السلام را نام برده و در پایان، یك جمع بندی نهایی داشته باشم. حاصل جمع تمام نقل ها با تمام تفاوتهایشان این است كه حضرت عباس علیه السلام دارای شش فرزند پسر و یك فرزند دختر بوده است، كه عبارتند از:
1 و 2 فضل و عبیدالله كه مادرشان لبابه بوده است.
3. حسن كه مادرش ام ولد (نوعی كنیز) بوده است.
4. قاسم كه در بعضی نقلها آمده ولی ثابت نشده است.
[ صفحه 93]
5 و 6 محمد و عبدالله كه به گفته ی مورخان در كربلا به شهادت رسیده اند. و اتفاقا در بعضی از مقاتل نام این دو بزرگوار با عنوان «محمد بن العباس بن علی» و «عبدالله بن العباس بن علی» در لیست شهدای كربلا از بنی هاشم، آمده است.
7. دختری كه حتی نام او را هم ذكر نكرده اند.
جمع بندی نهایی: در مورد قاسم و حسن و این یك دختر، مدرك و منبع قابل اعتناء و اعتمادی در كار نیست. در مورد محمد و عبدالله هم باید بگویم كه درست است كه همه منابع تاریخی به آنها اشاره نكرده اند، ولی همین كه بعضی از منابع و مقاتل نامی از آنها برده اند و اسامی شریفشان نیز طبق بعضی از مقاتل در لیست شهداء كربلا وجود دارد، احتمال قوی می دهیم كه محمد و عبدالله نیز پسران حضرت عباس بوده اند: اما چون مجرد بوده و در كربلا هم به شهادت رسیده اند و نسلی از آن ها باقی نمانده است، خیلی از مورخان و مؤلفان تصور كرده اند كه حضرت عباس علیه السلام فقط دارای دو پسر به نامهای فضل و عبیدالله بوده است. چون همین دو پسر هستند كه بعد از شهادت حضرت عباس علیه السلام زنده مانده اند. و الله العالم!!!
برای تحقیق بیشتر می توانید به منابع مفصل از جمله «چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس علیه السلام تألیف، علی ربانی خلخالی، ج اول ص 122 و 251 مراجعه كنید.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی (ره) در جلد اول منتهی الآمال، ص 356 در مورد اولاد ابوالفضل العباس علیه السلام چنین آورده اند:
[ صفحه 94]
«حضرت عباس بن امیرالمؤمنین علیه السلام عقبش از پسرش عبیدالله است و عقب عبیدالله منتهی می شود به پسرش حسن بن عبیدالله و حسن اعقابش از پنج پسر است:
1- عبیدالله كه قاضی حرمین و امیر مكه و مدینه بوده،
2- عباس خطیب فصیح،
3- حمزة الاكبر،
4- ابراهیم جردقه،
5- فضل
اما فضل بن حسن بن عبیدالله پس او مردی بوده فصیح و زبان آور شدید الدین، عظیم الشجاعه و عقب آورد از سه پسر: جعفر، عباس اكبر، و محمد، و از اولاد محمد بن فضل است، ابوالعباس فضل بن محمد خطیب شاعر كه مرثیه و اشعاری در مورد جدش حضرت عباس علیه السلام سروده است. خود این فضل هم دارای ولدی بوده است.
و اما ابراهیم جردقه پس او از فقهاء و ادباء، و از زهاد است و عقبش از سه پسر است: حسن، محمد و علی. علی بن ابراهیم جردقه، پس او یكی از اسخیاء بنی هاشم است و صاحب جاه بود. وفات كرد سنه ی دویست و شصت و چهار هجری قمری و او را نوزده ولد بوده كه یكی از ایشان است عبیدالله بن علی بن ابراهیم جردقه....
و اما حمزة بن الحسن بن عبیدالله بن عباس (حمزة الاكبر) مكنی به ابوالقاسم است و شبیه بوده به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام... و از اولاد او است محمد بن علی حمزه نزیل بصره كه روایت
[ صفحه 95]
كرده حدیث از حضرت امام رضا علیه السلام و غیر آن حضرت، و مردی عالم و شاعر بوده است....
و اما عباس بن الحسن بن عبیدالله بن العباس (عباس خطیب) كنیتش ابوالفضل است، خطیبی فصیح و شاعری بلیغ بوده است...
و اما عبیدالله بن حسن بن عبیدالله بن العباس علیه السلام (قاضی حرمین و امیر مكه و مدینه) قاضی قضاة حرمین، پس از اولاد او است بنوهارون بن داود بن الحسین بن علی،... و هم از اولاد او است قاسم بن عبدالله بن الحسن بن عبیدالله....»
در كتاب «زندگانی امیرالمؤمنین علیه السلام»، ص 775 و نیز زندگانی «امام حسین علیه السلام» ص 506 كه هر دو كتاب تألیف مؤلف محترم سید هاشم رسولی محلاتی می باشند، تحت عنوان «فرزندان ابوالفضل علیه السلام» چنین آمده است:
«آنچه از مجموع مطالب تاریخی به دست می آید این است كه حضرت اباالفضل علیه السلام دو پسر داشت به نامهای عبیدالله و فضل، و مادرشان لبابه دختر عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب بوده است. و چون فضل اولادی نیاورد، اعقاب حضرت اباالفضل علیه السلام از عبیدالله به جای مانده و عبیدالله بن عباس نیز، كه خود از دانشمندان زمان خویش بود، دو پسر داشت به نام عبدالله و حسن. و چون عبدالله نیز فرزندی نداشت، اعقاب آن حضرت علیه السلام از حسن بن عبیدالله به جای ماند. در میان فرزندان حسن بن عبیدالله بن عباس علیه السلام دانشمندان و محدثین بسیاری در اسلام آمده كه نامشان در تاریخ ثبت شده است،
[ صفحه 96]
مانند: عباس بن حسن بن عبیدالله بن عباس بن امیرالمؤمنین علی علیه السلام، كه به گفته ی خطیب بغدادی در زمان هارون به بغداد آمد، و هارون مقدم او را گرامی داشت، و پس از هارون، مأمون نیز او را اكرام كرد.
خطیب بغدادی گفته است وی فاضل و شاعری فصیح بود و علویان عقیده داشتند كه او از زبردست ترین شاعران میان فرزندان ابوطالب بوده است. در كتاب «عمدة الطالب» آمده كه عباس بن حسن بن عبیدالله، بزرگترین فرزندان پدر بود، و از سادات جلیل القدر بوده و بخاری گفته است: در میان بنی هاشم مردی را تیز زبان تر از وی ندیدم. بنا به گفته ی صاحب «منتخب التواریخ» از فرزندان حسن بن عبیدالله، جعفر بن فضل بن حسن بن عبیدالله است كه ملقب به غریب بوده و آرامگاهش در شیراز و مشهور به سید حاجی غریب می باشد.
یكی دیگر از فرزندان آن حضرت، عبیدالله بن علی بن ابراهیم بن حسن بن عبیدالله بن عباس علیه السلام است كه به گفته ی زبیر بن بكار، دانشمند و فاضل و سخاوتمند بوده است، و دنیای روزگار خود را گردش كرده و كتابی در فقه اهل بیت جمع آوری كرده است و نامش را جعفریه نهاده است. وی در پایان به مصر سفر كرد و در سال 312 ه. ق در همان جا وفات یافت.
از فرزندان دیگر آن جناب، ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن حسن بن عبیدالله است كه به گفته ی صاحب «منتخب التواریخ» در قزوین
[ صفحه 97]
كشته شد و مدفنش نیز ظاهرا در این شهر می باشد.
و از دیگر فرزندان آن حضرت، می توان حمزة بن قاسم بن علی بن حمزة بن حسن بن عبیدالله را نام برد كه قبرش در نزدیكی حله است.»
و نیز، كتاب جامع و كامل «چهره ی درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس علیه السلام»، تألیف مؤلف محترم علی ربانی خلخالی، در جلد اول، ص 123 بحثی دارد تحت عنوان «اعقاب حضرت بنی هاشم علیه السلام»، كه گر چه اندكی تكرار به نظر می آید، ولی به خاطر دسته بندی خوبی كه دارد بار دیگر به اولاد و اعقاب حضرت عباس علیه السلام اشاره می كنیم. در این كتاب چنین به چشم می خورد:
«چنان كه گفتیم، نسل حضرت عباس علیه السلام از طریق پسرش عبیدالله و نسل عبیدالله نیز از طریق فرزند وی حسن بن عبیدالله امتداد یافته است، همان گونه كه تبار حسن نیز از طریق پنج پسرش: فضل، ابراهیم جردقه، حمزة الاكبر، عباس و عبدالله، جریان یافته است؛ كه ذیلا به توضیحاتی در باب هر یك می پردازیم: